Ο κίνδυνος της μεταδημοκρατίας και η αξία της συμμετοχικότητας

    Οι εθνικές εκλογές στην Ελλάδα πλησιάζουν και αποτελεί γεγονός πως για μια ακόμη φορά οι συμμετέχοντες στον δημόσιο διάλογο αναλώνονται στην ανάλυση θεμάτων δευτερευούσης σημασίας που, όπως είναι αναμενόμενο, βρίσκουν αδιάφορη την πλειοψηφία των πολιτών η οποία, επί σειρά ετών, καλείται να αντιμετωπίσει απανωτές κρίσεις, δίχως όμως να διαθέτει τη δέουσα κρατική στήριξη. Ως αποτέλεσμα, όπως στις προηγούμενες εκλογές, έτσι και σε αυτές, τα ποσοστά της αποχής αναμένεται να κινηθούν σε υψηλά επίπεδα, γεγονός που αποτελεί την πιο ισχυρή απόδειξη για τον ξεπεσμό του πολιτικού μας συστήματος. Η υψηλή αποχή, περαιτέρω, συνιστά και ένα ξεκάθαρο μήνυμα απογοήτευσης των πολιτών από την πολιτεία και υποδηλώνει πως η ποιότητα της δημοκρατίας μας είναι κάκιστη αφού οι θεσμοί αδυνατούν να αντιμετωπίσουν οργανωμένα και με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό τα πραγματικά προβλήματα που μαστίζουν το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας.

    Ταυτοχρόνως, υπάρχει και ένας σημαντικός αριθμός πολιτών που στηρίζει συγκεκριμένες πολιτικές παρατάξεις όχι συνειδητά αλλά παραδοσιακά και παρά το γεγονός ότι και οι ίδιοι μπορεί στο παρελθόν να έχουν πέσει θύματα των αποφάσεων των αρχόντων τους. Βεβαίως, αυτό αποτελεί ζήτημα ψυχολογίας. Είναι γνωστό, άλλωστε, πως όταν ένας πολίτης στηρίζει έναν πολιτικό επανειλημμένως, υπάρχει μεταξύ τους ένας κοινός κώδικας επικοινωνίας, ένα κοινό αξιακό σύστημα αλλά και κοινές υλικές επιδιώξεις που συνολικά συνιστούν την πυξίδα για την κοινή τους πορεία και για τη διαμόρφωση μιας σχέσης που, στην περίπτωση της Ελλάδας, εκ του αποτελέσματος, μόνο νοσηρή μπορεί να χαρακτηριστεί. Με άλλα λόγια, στη δημοκρατία, οι πολιτικοί αποτελούν τον καθρέφτη αυτών που τους ψηφίζουν.

    Φυσικά, υφίσταται και μια μειοψηφία πολιτών που προσπαθεί αξιοπρεπώς και δίχως αυταπάτες να βρει μια πολιτική φωνή κατάλληλη να τους αντιπροσωπεύσει και να διεκδικήσει αποτελεσματικά την επίλυση των δικών της προβλημάτων. Αυτή η μερίδα πολιτών δεν αποφασίζει παραδοσιακά, συναισθηματικά ή επί τη βάσει της επίτευξης βραχυπρόθεσμων προσωπικών επιδιώξεων αλλά ρεαλιστικά, ακόμη και επαναστατικά θα έλεγα, γιατί δεν ανέχεται να συνθλίβεται κοινωνικά μεταξύ αυτών που δεν ψηφίζουν και εκείνων που ψηφίζουν με υποσυνείδητα αυτοκαταστροφικές τάσεις. Εντούτοις, στο δημοκρατικό πολίτευμα, καλώς ή κακώς, οι μειοψηφίες υποχρεώνονται να ακολουθούν τις απόψεις της πλειοψηφίας, όσο ανυπόφορο κι αν είναι αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις.

    Το αποτέλεσμα αυτού του εκρηκτικού κοινωνικού μείγματος είναι η διαμόρφωση των προϋποθέσεων για τη δημιουργία μιας μεταδημοκρατίας, όπως αυτή περιγράφεται σε ικανοποιητικό βαθμό στο ομώνυμο βιβλίο του εξαιρετικά διορατικού πολιτικού επιστήμονα Κόλιν Κράουτς. Η μεταδημοκρατία, με λίγα λόγια, αποτελεί μια πολιτειακή, πολιτική αλλά και κοινωνική κατάσταση όπου ενώ μεν στο κράτος λειτουργεί το δημοκρατικό σύστημα, δηλαδή διενεργούνται εκλογές, αλλάζουν οι κυβερνήσεις και προστατεύονται τα δικαιώματα των πολιτών, σταδιακά δε και κεκαλυμμένα, ομάδες οικονομικών συμφερόντων επιβάλλουν την ισχύ τους. Μπορεί οι δημοκρατικοί θεσμοί να παραμένουν στη θεωρία και οι πολίτες να συνεχίζουν να συμμετέχουν στις εκλογές, είτε περισσότερο, είτε λιγότερο, εντούτοις ο ρόλος τους είναι βαθιά παθητικός και χειραγωγημένος.

    Η κατάσταση που μόλις περιέγραψα αποτελεί απότοκο της προβληματικής ψυχοσύνθεσης των ενεργών ψηφοφόρων αλλά και της σημαντικής έλλειψης ανθρωπιστικής παιδείας και κατ’ επέκταση, της κριτικής σκέψης και της συλλογικής συνείδησης.

    Σε κάθε περίπτωση πάντως είναι μείζονος σημασίας, έστω και υπό αυτές τις συνθήκες, οι πολίτες να συνειδητοποιήσουν την αξία της συμμετοχής σε όλες τις δημοκρατικές διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένου και των επερχόμενων εκλογών, και να μην απέχουν από αυτές, ανεξάρτητα από τις απόψεις τους. Έτσι, μεταξύ άλλων, θα μπορέσει να μπει ένα φρένο στην εν εξελίξει μετάβαση της χώρας μας προς μια μεταδημοκρατία και τις επιπτώσεις που αυτή θα επιφέρει για το κοινωνικό σύνολο. Στη δημοκρατία άλλωστε, αυτοί που δεν εκφράζουν τις απόψεις τους είναι κυριολεκτικά καταδικασμένοι, και πολιτικά και κοινωνικά, να ακολουθούν τις απόψεις εκείνων που έχουν το σθένος να τις εκφράσουν, ακόμη κι αν αυτές είναι προδήλως προβληματικές έως και επικίνδυνες.

    Τέλος, εν όψει της πολυαναμενόμενης συνταγματικής αναθεώρησης, θα ήταν χρήσιμο να ανοίξει ένας διάλογος γύρω από το ζήτημα της συμμετοχής των πολιτών στις εθνικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων ούτως ώστε να έχουν πιο ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση αυτών, όχι μόνο στο τέλος κάθε κοινοβουλευτικής θητείας αλλά και κατά τη διάρκεια αυτής. Νομίζω όμως πως αυτό το ζήτημα αποτελεί ως ένα βαθμό αντικείμενο όχι της αναθεώρησης του ελληνικού Συντάγματος αλλά μάλλον εντάσσεται στη γενικότερη ανάγκη μιας νομικής ανασκαφής του Συντάγματός μας, που πρέπει προηγηθεί της αναθεώρησής του, προκειμένου να διαπιστώσουμε ποια είναι τα πραγματικά όρια έχει ήδη θέσει ο συνταγματικός νομοθέτης ως προς τη ρύθμιση αυτού αλλά και πολλών ακόμα θεμάτων.